Unijny system - ochrona produktów wysokiej jakości

Gwarantowane pochodzenie i ochrona produktów

Polscy producenci aktywnie uczestniczą w unijnym systemie Chronionych Nazw Pochodzenia, Chronionych Oznaczeń Geograficznych i Gwarantowanych Tradycyjnych Specjalności. System ten zapewnia ochronę produktów regionalnych i tradycyjnych o wysokiej jakości. Do chwili obecnej w systemie Chronionych Nazw Pochodzenia (ChNP), Chronionych Oznaczeń Geograficznych (ChOG) oraz Gwarantowanych Tradycyjnych Specjalności (GTS) zarejestrowane są 42 produkty: 9 ChNP, 23 ChOG i 10 GTS.

Podstawą prawną funkcjonowania systemu Chronionych Nazw Pochodzenia, Chronionych Oznaczeń Geograficznych oraz Gwarantowanych Tradycyjnych Specjalności w Unii Europejskiej jest rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1151/2012 z dnia 21 listopada 2012 r. w sprawie systemów jakości produktów rolnych i środków spożywczych (Dz. U. L 343 z 14.12.2012, str. 1).

Chroniona Nazwa Pochodzenia (ang. Protected Designation of Origin – PDO) oznacza nazwę produktu pochodzącego z określonego regionu, miejsca lub kraju. Jakość, renoma lub inne cechy charakterystyczne tego produktu mogą być przypisane temu pochodzeniu geograficznemu, są wynikiem oddziaływania środowiska geograficznego, na które składają się zarówno czynniki naturalne, jak i ludzkie. Chroniona Nazwa Pochodzenia (ChNP) odnosi się do obszaru geograficznego, na którym odbywają się wszystkie etapy produkcji danego wyrobu (produkcja lub przetwarzanie lub przygotowywanie mają miejsce na określonym obszarze geograficznym).

O oznaczenie ChNP mogą ubiegać się produkty rolne przeznaczone do spożycia przez ludzi (płody ziemi, produkty pochodzące z hodowli, rybołówstwa oraz produkty pierwszego przetworzenia, będące w związku z tymi produktami) lub środki spożywcze (m. in. piwo, chleb, ciasto, ciastka, wyroby cukiernicze, inne wyroby piekarnicze, makarony, korek i bawełna).

Chroniona Nazwa Pochodzenia gwarantuje, że jedynie produkty rzeczywiście pochodzące z danego regionu mogą nosić nazwę miejsca pochodzenia. Ten system prawny chroni wiele narodowych przysmaków, takich jak francuski szampan czy polski oscypek.

Polskie produkty zarejestrowane w systemie Chroniona Nazwa Pochodzenia to:

bryndza podhalańska, oscypek, redykołka, wiśnia nadwiślanka, podkarpacki miód spadziowy, karp zatorski, fasola wrzawska, miód z Sejneńszczyny/Łoździejszczyzny/Seinų/Lazdijų krašto medus (wniosek transgraniczny złożony wspólnie z Litwą), fasola „Piękny Jaś” z Doliny Dunajca/ fasola z Doliny Dunajca;

Dla przykładu na podstawie danych z bazy danych „E-Bacchus” wynika, że w następujących krajach Unii Europejskiej zarejestrowano liczne wina z chronioną nazwą pochodzenia ChNP):

Austria : 26,
Belgia: 8
Bułgaria: 52
Chorwacja: 16
Cypr: 7
Dania: 1
Francja: 380
Grecja: 33
Hiszpania: 102
Holandia : 2
Luksemburg: 1
Malta: 3
Niemcy: 14
Portugalia: 46
Republika Czeska: 12
Rumunia: 38
Słowacja : 18
Słowenia : 14
Węgry : 56
Włochy: 474
Zjednoczone Królestwo : 3

Chronione Oznaczenie Geograficzne (ang. Protected Geographical Indications – PGI) oznacza nazwę produktu pochodzącego z określonego regionu, miejsca lub kraju, którego jakość, renoma lub inne cechy charakterystyczne są wynikiem danego pochodzenia geograficznego. Chronione Oznaczenie Geograficzne odnosi się do obszaru geograficznego, na którym odbywa się co najmniej jeden z etapów produkcji danego wyrobu.

Chronione Oznaczenie Geograficzne (ChOG) oznacza nazwę regionu albo konkretnego miejsca albo w wyjątkowych przypadkach nazwę kraju używaną do opisu produktu rolnego lub środka spożywczego pochodzącego z regionu, konkretnego miejsca albo kraju. Produkt posiada szczególną jakość, reputację lub inne cechy przypisywane jego pochodzeniu geograficznemu. Produkcja lub przetwórstwo lub przygotowanie produktu odbywa się na ściśle określonym obszarze geograficznym. „Środowisko geograficzne” jest rozumiane poprzez środowisko naturalne i czynniki ludzkie, m.in. klimat, woda, jakość gleby lub lokalne know-how.

Polskie produkty zarejestrowane w systemie Chronione Oznaczenie Geograficzne:

miód wrzosowy z Borów Dolnośląskich, rogal świętomarciński, wielkopolski ser smażony, andruty kaliskie, truskawka kaszubska lub kaszëbskô malëna, fasola korczyńska, miód kurpiowski, kiełbasa lisiecka, suska sechlońska, obwarzanek krakowski, jabłka łąckie, śliwka szydłowska, chleb prądnicki, miód drahimski, jabłka grójeckie, kołocz śląski/kołacz śląski, ser koryciński swojski, jagnięcina podhalańska, cebularz lubelski, krupnioki śląskie, kiełbasa biała parzona wielopolska, kiełbasa piaszczańska, czosnek galicyjski;

Zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1151/2012 z dnia 21 listopada 2012 r. w sprawie systemów jakości produktów rolnych i środków spożywczych jako ChOG lub ChNP można zarejestrować produkty rolne przeznaczone do spożycia przez ludzi wymienione w załączniku I do Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz następujące produkty rolne i środki spożywcze wymienione w załączniku I do tego rozporządzenia:

piwo,
czekolada i produkty pochodne,
chleb, ciasto, ciastka, wyroby cukiernicze, herbatniki i inne wyroby piekarnicze,
napoje z ekstraktów roślinnych,
makarony,
sól,
naturalne gumy i żywice,
pasta musztardowa,
siano,
olejki eteryczne,
korek,
koszenila,
kwiaty i rośliny ozdobne,
bawełna, wełna, wiklina, len międlony, skóra, futro, pierze.

Najważniejsza różnica między rodzajami oznaczeń ChOG i ChNP polega na sile związku danego produktu z miejscem jego pochodzenia. Chronione Nazwy Pochodzenia stosuje się do produktów bardzo silnie związanych z danym obszarem geograficznym. W systemie Chronionej Nazwy Pochodzenia zarówno produkcja surowców, jak i wszystkie etapy produkcji muszą się odbywać na danym (zdefiniowanym) obszarze. W przypadku Chronionego Oznaczenia Geograficznego produkt musi być wytwarzany w regionie, którego nazwę nosi, ale w odróżnieniu do Chronionej Nazwy Pochodzenia, przynajmniej jedna z trzech faz produkcji (produkcja, przetwarzanie lub przygotowanie) musi odbywać się na danym obszarze.

Aby produkt rolny lub środek spożywczy kwalifikował się do korzystania z Chronionej Nazwy Pochodzenia lub Chronionego Oznaczenia Geograficznego, sposób jego wytworzenia musi być zgodny z określoną specyfikacją.

Specyfikacja produktu musi zawierać:

nazwę produktu rolnego lub środka spożywczego,
opis produktu rolnego lub środka spożywczego obejmujący w stosownych przypadkach surowce, główne cechy produktu rolnego lub środka spożywczego: fizyczne, chemiczne, mikrobiologiczne lub organoleptyczne,
definicję obszaru geograficznego (dokładne określenie granic),
dowody, że produkt rolny lub środek spożywczy pochodzi z obszaru geograficznego, z zaznaczeniem czy zachodzą na nim wszystkie, czy tylko niektóre etapy wytwarzania,
opis metody uzyskiwania produktu rolnego lub środka spożywczego, a w stosownych przypadkach, oryginalne i niezmienne metody lokalne oraz informacje dotyczące pakowania,
szczegóły, z których wynika związek między jakością i cechami charakterystycznymi produktu rolnego lub środka spożywczego a środowiskiem geograficznym,
szczegóły, z których wynika związek między określoną jakością, renomą lub inną cechą charakterystyczną produktu rolnego lub środka spożywczego a środowiskiem geograficznym,
szczegóły dotyczące struktur kontroli, czyli wskazanie jednostek dokonujących kontroli zgodności ze specyfikacją,
szczegóły etykietowania,
wszelkie inne wymagania określone przez przepisy krajowe lub unijne.

Gwarantowana Tradycyjna Specjalność oznacza produkt tradycyjny, który posiada specyficzny charakter odróżniający go od podobnych produktów należących do tej samej kategorii oraz udokumentowaną, co najmniej 30-letnią tradycję i historię jego wytwarzania. Nazwa produktu powinna być sama w sobie oryginalna albo odnosić się do oryginalnych cech produktu.

Według przepisów nazwa kwalifikuje się do zarejestrowania jako Gwarantowana Tradycyjna Specjalność, jeżeli opisuje ona określony produkt lub środek spożywczy, który:

otrzymano z zastosowaniem sposobu produkcji, przetwarzania lub składu odpowiadającego tradycyjnej praktyce (co najmniej 30 lat) w odniesieniu do tego produktu lub środka spożywczego; lub
został wytworzony z surowców lub składników, które są tradycyjnie stosowane.Aby nazwa mogła zostać zarejestrowana, jako Gwarantowana Tradycyjna Specjalność musi ona:
być tradycyjnie stosowana w odniesieniu do określonego produktu; lub
oznaczać tradycyjny lub specyficzny charakter danego produktu.

Cytowane powyżej zapisy rozporządzenia oznaczają, że znak Gwarantowanej Tradycyjnej Specjalności (GTS) przyznawany jest produktom wytwarzanym według tradycyjnej, przekazywanej z pokolenia na pokolenie receptury lub tradycyjnymi metodami; Nazwa danego produktu jest ściśle związana ze specyficznym charakterem lub jest używana tradycyjnie. O znak mogą ubiegać się produkty rolne przeznaczone do spożycia lub środki spożywcze oraz gotowe dania. Aby produkt mógł zostać zarejestrowany jako Gwarantowana Tradycyjna Specjalność, musi posiadać „specyficzny charakter”, to znaczy cechę lub zespół cech, które wyraźnie odróżniają go od innych, podobnych do niego, a jego wysoka jakość wynika ze specyficznego składu i sposobu wytwarzania. Musi być wytwarzany przy użyciu tradycyjnych surowców lub charakteryzować się tradycyjnym składem, lub sposobem produkcji. Do systemu GTS można zgłaszać produkty lub środki spożywcze, cechujące się wysoką jakością i tradycyjnym charakterem, a nie powiązane z żadnym obszarem geograficznym.

Zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1151/2012 z dnia 21 listopada 2012 r. w sprawie systemów jakości produktów rolnych i środków spożywczych (Dz. Urz. UE L 343 z 14.12.2012, str. 1) jako Gwarantowane Tradycyjne Specjalności można zarejestrować produkty rolne przeznaczone do spożycia przez ludzi wymienione w załączniku I do Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz następujące produkty rolne i środki spożywcze wymienione w załączniku I do tego rozporządzenia:

gotowe dania,
piwo,
czekolada i produkty pochodne,
chleb, ciasto, ciastka, wyroby cukiernicze, herbatniki i inne wyroby piekarnicze,
napoje z ekstraktów roślinnych,
makarony,
sól.

Polskie produkty zarejestrowane w systemie Gwarantowana Tradycyjna Specjalność:

miody pitne: półtorak, dwójniak, trójniak, czwórniak staropolskie tradycyjne, olej rydzowy tradycyjny, pierekaczewnik, kiełbasa jałowcowa staropolska, kiełbasa myśliwska staropolska, kabanosy staropolskie, kiełbasa krakowska sucha staropolska.

Przy ubieganiu się o Gwarantowaną Tradycyjną Specjalność producenci muszą przedłożyć specyfikację produktu, która powinna zawierać:

nazwę – tradycyjnie stosowaną lub oznaczającą tradycyjny, lub specyficzny charakter produktu,
podanie opisu produktu rolnego lub środka spożywczego obejmujące jego główne właściwości fizyczne, chemiczne, mikrobiologiczne lub organoleptyczne,
podanie opisu metody produkcji, którą producenci są zobowiązani stosować, w odpowiednich przypadkach, łącznie z właściwościami i cechami użytych surowców lub składników i metody otrzymywania produktu rolnego lub środka spożywczego,
najważniejsze elementy określające specyficzny charakter produktu i, w odpowiednich przypadkach, wykorzystaną podstawę odniesienia,
najważniejsze elementy świadczące o tradycyjnym charakterze produktu,
minimalne wymogi oraz procedury kontroli specyficznego charakteru.

Zgodnie z przepisami zarejestrowane nazwy, w przypadku Chronionych Nazw Pochodzenia, Chronionych Oznaczeń Geograficznych oraz Gwarantowanych Tradycyjnych Specjalności zarejestrowanych z zastrzeżeniem nazwy, są chronione przed:

wszelkim bezpośrednim lub pośrednim wykorzystywaniem w celach komercyjnych zarejestrowanej nazwy dla produktów nie objętych rejestracją, o ile produkty te są porównywalne do produktów zarejestrowanych pod tą nazwą lub jeśli stosowanie nazwy narusza prestiż chronionej nazwy;
każdym niezgodnym z prawem zawłaszczeniem, imitacją lub aluzją, jeśli nawet prawdziwe pochodzenie produktu jest zaznaczone lub chroniona nazwa została przetłumaczona, lub towarzyszy jej wyrażenie „w stylu”, „rodzaju”, „przy użyciu metody”, „tak jak produkowane w”, „imitacja” lub „podobne”;
wszelkimi innymi fałszywymi lub mylącymi danymi odnoszącymi się do miejsca pochodzenia, właściwości lub podstawowych cech produktu na opakowaniu wewnętrznym lub zewnętrznym, w materiale reklamowym lub dokumentach odnoszących się do danego produktu lub na opakowaniu produktu w pojemniku, mogącym stworzyć fałszywe wrażenie co do jego pochodzenia;
wszelkimi innymi praktykami mogącymi wprowadzić w błąd zainteresowanych co do prawdziwego pochodzenia produktu.